द्वे अस्य बीजे शतमूलस्त्रिनालः पञ्चस्कन्धः पञ्चरसप्रसूतिः ।
दशैकशाखो द्विसुपर्णनीडः त्रिवल्कलो द्विफलोऽर्कं प्रविष्टः ॥२२॥
भ्रमभूमीमाजिवडें । पापपुण्यजोडपाडें ।
बीज पडतांचि वृक्ष विरूढे । अग्नीं वाढे कल्पना ॥२४॥
पान फूल न दिसे फळ । वेलाअंगीं देखा सरळ ।
तेणेंचि वेला वाढ प्रबळ । तेवीं संसार सबळ कल्पनाग्रें ॥२५॥
कर्माकर्मप्रवाहजळें । भरिलें अविद्येचें आळें ।
अनंत वासना तेचि मूळें । वृक्ष तेणें बळें ढळेना ॥२६॥
सूक्ष्म वासना कल्पकोडी । अधोगती रुतल्या बुडी ।
संकल्पविकल्पें चहूंकडीं । पसरल्या बुडीं बुचबुचित ॥२७॥
संचितक्रियमाण वाफे भारी । सुबुद्ध भरले जळेंकरीं ।
भरिलेच मागुते भरी । प्रवाहो त्यावरी वाहत ॥२८॥
तेणें वृक्ष सबळ भारी । नित्य नूतन वाढी धरी ।
सगुण गुणाचे वाढीवरी । त्रिगुण अहंकारीं त्रिनाळ ॥२९॥
त्रिगुणगुणांची परवडी । येरांची येरांमाजीं मुरडी ।
येरायेरांवरी बुडी । मिसळे वाढीं वाढती ॥४३०॥
पंचभूतांच्या खांद्या थोरी । प्रपंच वाढल्या बाहेरी ।
पसरल्या येरयेरांवरी । मीनल्या परस्परीं वाढती ॥३१॥
समूळ गर्भ साधूनि रुखा । मनोमय वाढलिया शाखा ।
अग्री दशेंद्रियफांटे देखा । तिच्या झुळका डोलती ॥३२॥
त्या त्या शाखांमाजीं देखा । दैवतें आलीं वस्तीसुखा ।
करूनि कर्माचा आवांका । आपुलाली शाखा ते धरिती ॥३३॥
दशधा वायूची झडाड । तेणें तें डोलत दिसे झाड ।
त्यामाजीं दों पक्ष्यांचें नीड । अतिगूढ अतर्क्य ॥३४॥
जेथूनि उपजे निजज्ञान । तेंचि नीड हृदयभुवन ।
जीवू परमात्मा दोघेजण । अतर्क्य पूर्ण वसताती ॥३५॥
जीवू जो देहाभिमानी । परमात्मा जो निरभिमानी ।
इंहीं दोघींजणीं मिळोनी । हृदयभुवनीं नीड केलें ॥३६॥
जीव संकल्पविकल्पप्राप्ती । परमात्मा निर्विकल्पस्थिती ।
दोहींची हृदयामाजीं वस्ती । नीड निश्चितीं या हेतू ॥३७॥
पाहें पां वात पित्त श्लेष्मा । या आंतरत्वचा भवद्रुमा ।
वल्कलें म्हणावयाचा महिमा । भक्तोत्तमा या हेतू ॥३८॥
गगनाहूनि वाढला वरुता । शून्यासहित लांबला आरुता ।
सैंघ पसरला सभोंवता । दिशांच्या प्रांता सांडूनी ॥३९॥
एवं विस्तारलेनि विस्तारा । वृक्ष उन्मळोनि मदभरा ।
पंचरसांच्या विषयधारा । अतिमधुरा वर्षतू ॥४४०॥
श्रुतिस्मृति हींच पानें । त्यामाजीं उगवलीं स्वर्गसुमनें ।
दीक्षितभ्रमर ज्यांकारणें । अतिसत्राणें उडताती ॥४१॥
त्या वृक्षाचीं जावळीं फळें । सुखदुःख दोनी एके मेळें ।
शेंडा धरोनि समूळें । दोनीचि फळें पैं त्यासी ॥४२॥
जितुकीं सूर्यमंडळें भासती । तितुकी जाण याची स्थिती ।
सुखदुःखफळें तितुक्यांप्रती । कर्मप्राप्ती देतुसे ॥४३॥
सूर्यमंडळाआरुतें । सांगीतलें भववृक्षातें ।
चंद्रमंडळादि समस्तें । भवभय तेथें नाहीं न म्हण ॥४४॥
मी सूर्यमंडळमध्यवर्ती । त्या मजवेगळी जे स्फुरे स्फूर्ती ।
तेथवरी भवभयाची प्राप्ती । जाण निश्चितीं उद्धवा ॥४५॥
सूर्याचें जें सूर्यमंडळ । तेंही संसारामाजीं केवळ ।
जो न खाय या वृक्षाचें फळ । तोचि रविमंडळभेदक ॥४६॥
वृक्षाचीं दोनी फळें येथें । दोहों फळांचे दोघे भोक्ते ।
दोघे संसाराआंतौते । ऐक तूतें सांगेन ॥४७॥