प्रकरण ५ वें
ख्रिस्ताचा आध्यात्मिक पिता कन्फ्यूशियस
- १ -
जेव्हां रस्त्यांत एकादा चिनी आपणांस भेटतो, तेव्हां अहंकार-प्रदर्शक तुच्छतेनें आपण त्याच्याकडे पहातों. परंतु चिनी मनुष्यहि त्याच तुच्छतेनें आपणांकडे पहात असतो असें तुम्हांला सांगितलें तर तुम्हांला एकदम धक्का बसल्यासारखें होईल नाही ? चिनी मनुष्य आपणां पाश्चिमात्यांस अडाणी, अहंकारी अशी जंगली लोकांची एक जात असें मानतो. तीन हजार वर्षेंपर्यंत चिनी जनतेनें ज्ञानी पुरुषांचीच वीरपुरुष समजून पूजा केली. तरवारीची पूजा न करतां त्यांनीं ज्ञानाची पूजा केली. जीं राष्ट्रें आपल्या सैनिकांना नि आपल्या कुबेरांना श्रेष्ठ नागरिक समजतात, अशा राष्ट्रांविषयीं चिनी मनुष्य आदर दाखविणें सुतराम् अशक्य आहे.
चिनी लोकांना स्वत:च्या इतिहासाचा फार अभिमान वाटतो. त्यांच्या दंतकथांप्रमाणें त्यांची संस्कृति वीस हजार वर्षांची जुनी आहे. या दंतकथा आणखी असें सांगतात, कीं चिनी लोकांचे पूर्वज हे जवळजवळ पशुसम स्थितींतच होते. ते गुहांमध्यें रहात, कातडीं पांघरीत. नंतर कित्येक शतकांनीं एक महान् राजवंश आला. त्या राजांनीं लोकांना शेती शिकविली ; त्यांनीं त्यांना सुधारणा नि संस्कृति दिली.
डार्विनच्यापूर्वी कित्येक हजार वर्षे ज्ञानगाथा रचणार्‍या त्या चिनी ॠषीमुनींना उत्क्रान्तीची अंधुक का होईना कल्पना असावी असें वाटतें.
संस्कृतीच्या पुरातनत्वाविषयींची त्यांची कल्पना अतिशयोक्तिची आहे, काव्यमय आहे. चीन देशांतील संस्कृतीच्या प्रत्यक्ष खुणा ख्रिस्तपूर्व दोन हजार वर्षापासूनच्या सांपडतात. या वेळेस त्यांनीं चित्रलिपीचा आरंभ केला होता. तिची वाढ ते करूं लागले होते.
चीनच्या आरंभींच्या इतिहासांत शत्रूंच्या स्वार्‍यांचा त्यांना त्रास झालेला दिसत नाहीं. चीनलाहि विजयध्वज मिरवीत जाण्याची इच्छा नव्हती. चीनमध्यें सैनिक हा खालच्या दर्जाचा मानला जाई. सैनिकाची प्रतिष्ठा तेथें नव्हती. खाटीक, व्यापारी, सैनिक हे एकाच दर्जाचे. वरचें स्थान ज्ञानोपासकांना असे. राजांची स्तुति त्यांच्या दिग्विजयांसाठीं केली जात नसे, तर ते शांतता ठेवीत म्हणून. चिनी प्रजा युध्दाचा तिरस्कार करी. जीवन सुसंस्कृत असावें असें त्यांना वाटे. सज्जन व सुसंस्कृत अशा उदात्त जीवनाची भक्ति त्यांच्या ठायीं होती. अशा निर्मळ जीवनाविषयीं त्यांना परमादर वाटे. रेशमाच्या किड्यांची त्यांनी वाढ केली. रेशमाचा व्यापार त्यांनी सुरू केला. पागोडाचें अद्‍भुत शिल्प त्यांनी निर्मिलें व त्याची वाढ केली. रेशमाचा व्यापार त्यांनीं सुरू केला. पागोडाचें अद्‍भुत शिल्प त्यांनीं निर्मिलें व त्याची वाढ केली.
