अर्जुन उवाच ---
इदानीमस्मि संवृत्तः सचेताः प्रकृतिं गतः ॥५१॥
ह्या परी तें सर्व । पूर्वीं होतें । पार्थ देखतसे । वीर - श्रेष्ठ ॥१३२८॥
मग म्हणे आतां । वांचलों श्री - पति । देखोनि मागुतीं । तुझें रूप ॥१३२९॥
प्रभो माझें ज्ञान । बुद्धीतें सांडोनि । भयें होतें रानीं । प्रवेशलें ॥१३३०॥
अहंकारासंगें । कैसें श्रीगोविंदा । मन परागंदा । झालें होतें ॥१३३१॥
झाले होते बंद । इंद्रिय - व्यापार । वाचा हि साचार । स्तब्ध होती ॥१३३२॥
दुर्दशा ही ऐसी । सर्व शरीराची । झाली होती साची । हृषीकेशा ॥१३३३॥
मन बुद्धि आणि । इंद्रियें हीं सर्व । मागुतीं सजीव । झालीं आतां ॥१३३४॥
लागलीं कराया । आपुले व्यापार । मूळ ठायावर । येवोनियां ॥१३३५॥
म्हणे देवा मज । जाहाल संतोष । रूप हें मानुष । देखोनियां ॥१३३६॥
बाळ मी अजाण । चुकलों सर्वथा । परी जणूं माता । होवोनि तूं ॥१३३७॥
मातें बुझावून । दिलें स्तन - पान । रूप हें दावून । चतुर्भुज ॥१३३८॥
लाटांवरी लाटा । होतों मी तोडीत । विश्वरूपाब्धींत । बाहु - बळें ॥१३३९॥
तों चि चतुर्भुज । रूपाचिया तीरीं लागलों श्रीहरी । तुझ्या कृपें ॥१३४०॥
सुखाचिया वृक्षीं । जणूं मेघ - वृष्टि । तैसी तुझी भेटी । द्वारकेशा ॥१३४१॥
किंवा तृषार्तासी । क्षीराब्धीची प्राप्ति । तैसा तूं श्री - पति । भेटलासी ॥१३४२॥
वांचलों मी साच । ऐसा भरंवसा । आला ह्रषीकेशा । आतां मज ॥१३४३॥
आनंद - वेलींची । होतसे लावणे । ह्र्दय - रंगणीं । वासुदेवा ॥१३४४॥
माझिया जीवासी । सर्व सौख्य - कंद । ऐसा तूं गोविंद । भेटलासी ॥१३४५॥
श्रीभगवानुवाच ---
सुदुर्दर्शमिदं रूपं द्दष्टवानसि यन्मम ।
देवा अप्यस्य रूपस्य नित्यं दर्शनकाङ् क्षिणः ॥५२॥
भक्त अर्जुनाचे । ऐकोनि हे बोल । देव श्रोगोपाळ । काय बोले ॥१३४६॥
म्हणे पार्था प्रेम । ठेवावें साचार । नित्य निरंतर । विश्वर - रूपीं ॥१३४७॥
मग सुखें घ्यावें । बाह्यसुख येथें । मज श्रीहरीतें । भेटोनियां ॥१३४८॥
ऐसी तुजलागीं । दिली शिकवण । काय विस्मरण । झालें त्याचें ॥१३४९॥
प्राप्त होतां मेरू । सुवर्णसंपन्न । मानावा तो सान । मूर्यपणें ॥१३५०॥
तैसी तुझ्या मना । आंधळ्या अर्जुना । झालीसे भावना । विपरीत ॥१३५१॥
तरी विश्वात्मक । विराट रूपडें । आम्ही तुजपुढें । दाविलें जें ॥१३५२॥
नव्हे च तें प्राप्त । शंभूस हि पार्था । तपें आचरितां । नानाविध ॥१३५३॥
आणि अष्टांगादि । साधनें करून । जरी योगीजन । श्रांत झाले ॥१३५४॥
तरी तयांतें हि । नाहीं ज्याची भेटी । दुर्लभ किरीटी । ऐसें जें का ॥१३५५॥
रूप तें विराट । तरी एक वेळ । देखावें केवळ । किंचिन्मात्र ॥१३५६॥
ऐशा चिंतनांत । देव हि सकळ । उत्कंठेनें काळ । घालविती ॥१३५७॥
लागली आकाशीं । चातकाची द्दष्टि । व्हावी मेघ - वृष्टि । म्हणोनियां ॥१३५८॥
तैसे उत्कंठित । सदा सुर - वर । पहाया हें थोर । विश्व - रूप ॥१३५९॥
परी स्वप्नीं हि ते । देखिती ना ज्यातें । सुखें प्रत्यक्ष तें । देखिलें तूं ॥१३६०॥
नाहं वेदैर्न तपसा न दानेन न चेज्यया ।
शक्य एवंविधो द्रष्टुं द्दष्टवानसि मां यथा ॥५३॥
पोहोंचे ना येथें । साधनांची धांव । वेद - शास्त्रें सर्व । मुरडलीं ॥१३६१॥
विश्व - रूपाचा हा । चालावया मार्ग । तपांचा हि लागा । नाहीं येथें ॥१३६२॥
यज्ञ - दानें तीं हि । झालीं असमर्थ । रूप हें यथार्थ । देखावया ॥१३६३॥
माझें विश्व - रूप । देखिलें तूं जैसें । आज अनायासें । धनंजया ॥१३६४॥
तैसें पार्था माझें । व्हावया दर्शन । एकलें साधन । भक्ति हें चि ॥१३६५॥
भक्या त्वनन्या शवय अहमेवंविधोऽर्जुन ।
ज्ञातुं द्रष्टुं च तत्त्वेन प्रवेष्टुं च परंतप ॥५४॥
परी तो चि कैसा । भक्तीचा प्रकार । सांगतों साचार । ऐक आतां ॥१३६६॥
भूतलावांचोन । जैसी अन्य गति । नेणे पार्था वृष्टि । पर्जन्याची ॥१३६७॥
किंवा गंगा जैसी । मेळवोनि जळें । मिळाली च मिळे । सागरातें ॥१३६८॥
तैसें सर्वभावें । भरोनि जें आलें । प्रेमें तुडुंबले । एकाएकीं ॥१३६९॥
भक्तांचें तें चित्त । मद्रूप होऊन । खेळे रात्रं - दिन । मजमाजीं ॥१३७०॥
सर्वत्र सारिखा । मी तों असें कैसा । क्षीराब्धि का जैसा । क्षीराचा चि ॥१३७१॥
तैसें त्याचें चित्त । काय सांगूं फार । देखे चराचर । मद्रूप चि ॥१३७२॥
मजपासोनियां । कीटकापर्यंत । एक भगवंत । दुजें नाहीं ॥१३७३॥
तत्क्षणीं मी विश्व - । रूप भगवंत । आकळें निभ्रांत । तयालागीं ॥१३७४॥
ऐसें होतां ज्ञान । मग आपोआप । माझें विश्वरूप । दिसे तया ॥१३७५॥
काष्ठामाजीं अग्नि । होतां चि निर्माण । मग काष्ठपण । हारपोनि ॥१३७६॥
काष्ठ चि तें जैसें । पार्था मृर्तिमंत । होवोनि रहात । अग्निरूप ॥१३७७॥
जोंवरी ना होय । सूर्याचा उदय । नभ तमोमय । तोंवरी च ॥१३७८॥
मग एकाएकीं । प्रकाशें संपूर्ण । जातसे भरून । सूर्योदयीं ॥१३७९॥
पार्था तैसा होतां । माझा साक्षात्कार । संपे येरझार । अहंतेची ॥१३८०॥
अहंतेची वारी । संपतां निर्धारीं । द्वैत जाय दूरी । एकाएकीं ॥१३८१॥
मग देव - भक्र । विश्वा हि सकट । स्वभावें निभ्रांत । मी चि एक ॥१३८२॥
ऐसा मजमाजीं । सामावोनि राहे । मी च होत आहे । एकत्वें तो ॥१३८३॥
मत्कर्मकृन्मत्परमो मद्भक्तः सङ्गवर्जितः ।
निर्वैरः सर्वभृतेषु यः स मामेति पाण्डव ॥५५॥
इति श्रीमद्भगवर्द्नातासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे
श्रीकृष्णार्जुअनसंवादे विश्वरूपदर्शनयोगो नाम
एकादशोऽध्यायः ॥११॥
मग तयाचीं तीं । कर्में होती साच । मज एकासी च । समर्पण ॥१३८४॥
जयालागीं जगीं । आवडें मी एक । नावडे आणिक । दुजें कांहीं ॥१३८५॥
इह - पर लोक - । सार्थक सकळ । जयासी केवळ । मी च आहें ॥१३८६॥
मी च धनंजया । जयालागीं जाण । असें प्रयोजन । जीवनाचें ॥१३८७॥
मग विसरला । सर्व भूतजात । मी च भगवंत । भूतीं देखे ॥१३८८॥
म्हणोनि स्वभावें । निर्वैर होऊन । सर्वत्र जाणून । मातें भजे ॥१३८९॥
ऐसा जो का भक्त । तयाचें शरीर । लोपतां साचार । मद्रूप तो ॥१३९०॥
विश्व हें आघवें । उदरीं सामावे । म्हणोनि स्वभावें । दोंदील जो ॥१३९१॥
आणि कारूण्याचा । रसाळ सागर । देव तो श्रीधर । बोले ऐसें ॥१३९२॥
तें चि सांगितलें । तुज दैव - गुणें । संजय तो म्हणे । ऐक राया ॥१३९३॥
असो गोपाळाचे । बोल हे ऐकून । आनंद - संपन्न । झाला पार्थ ॥१३९४॥
श्रीहरि - चरण - । सेवनीं साचार । एक तो चतुर । जगामाजीं ॥१३९५॥
तेणें देवाचिया । दोन्ही हि त्या मूर्ती । न्याहाळिल्या चित्तीं । नीटपणें ॥१३९६॥
तंव अनावर । विश्वरूपाहून । मानिलें सगुण । कृष्णरूप ॥१३९७॥
परी देवासी तें । नाहीं आवडलें । कीं तें नव्हे भलें । एकदेशी ॥१३९८॥
व्यापक तें थोर । एकदेशी गौण । ठसाया ही खूण । कृष्णदेवें ॥१३९९॥
दिल्या दाखवून । एक दोन युक्त । ऐकोनि त्या चित्तीं । पार्थ म्हणे ॥१४००॥
दोन्ही रूपांमाजीं । कोणतें बरवें । तें आतां पुसावें । देवालागीं ॥१४०१॥
ऐसा निजान्तरीं । करोनि विचार । पुसेल साचार । कैशा रीती ॥१४०२॥
ती च कथा आतां । संत - श्रोते जन । ऐका सावधान । होवोनियं ॥१४०३॥
ज्ञानदेव म्हणे । निवृत्ति - प्रसादें । सांगेन विनोदें । ओंवीछंदें ॥१४०४॥
रम्य ओंवीरूप । फुलें हीं मोकळीं । भरोनि ओंजळीं । सद्‍भावाच्या ॥१४०५॥
विश्व - रूपाचिया । चरण - युगुलीं । मिय़ां समर्पिलीं । ज्ञानदेवें ॥१४०६॥
इति श्री स्वामी स्वरूपानंदविरचित अभंग - ज्ञानेश्वरी
एकादशोऽध्यायः ।
हरये नमः । हरये नमः । हरये नमः । श्रीकृष्णार्पणमस्तु ।
