प्राप्य पुण्यकृतां लोकानुषित्वा शाश्वतीः समाः ।
शुचीनां श्रीमतां गेहे योगभ्रष्टोऽभिजायते ॥४१॥
कैसें हें कौतुक । अर्जुना जो लोक । पावावया देख । शत यज्ञ ॥८४०॥
करोनि इंद्रास । पडती सायास । तो चि मुमुक्षूस । अनायासें ॥८४१॥
तेथील अमोघ । अलौकिक भोग । भोगितां तो मग । कंटाळोनि ॥८४२॥
जन्म पावे येथें । पुन्हां संसारांत । वैभवश्रीयुक्त । कुळामाजीं ॥८४३॥
जैसा भातकण । वाढे सुक्षेत्रांत । तैसा त्या कुळांत । अंकुरे तो ॥८४४॥
होय जें सकळ । धर्माचें माहेर । वर्ततें साचार । नीतिपंथें ॥८४५॥
जिये कुळीं सत्य । पवित्र भाषण । आणिक दर्शन । शास्त्रशुद्ध ॥८४६॥
जिये कुळीं वेद । जागृत दैवत । व्यापार विहित -।आचरण ॥८४७॥
जेथें सारासार -। विचार हा थोर । मंत्री निरंतर । कार्यकर्ता ॥८४८॥
तेवीं चि गा पार्था । जिये कुळीं चिंता । झाली पतिव्रता । ईश्वराची ॥८४९॥
जिये कुळीं गृह -। देवतासंपत्ति । ऐशी सर्व स्थिति । सानुकूल ॥८५०॥
जिये कुळीं सर्व -। सुखाचा व्यापार । वाढला साचार । पूर्व -पुण्यें ॥८५१॥
पार्था , योगभ्रष्ट । सुखें पावे जन्म । ऐशा चि उत्तम । कुळामाजीं ॥८५२॥
अथवा योगिनामेव कुले भवति धीमताम् ।
एतद्धि दुर्लभतरं लोके जन्म यदीदृशम् ॥४२॥
तत्र तं बुद्धिसंयोगं लभते पौर्वदेहिकम् ।
यतते च ततोः भूयः संसिद्धौ कुरुनन्दन ॥४३॥
किंवा ज्ञानाग्नींत । करिती हवन । वैदिक जे पूर्ण । ब्रह्मनिष्ठ ॥८५३॥
जे का ब्रह्मानंद -। क्षेत्रींचे मिराशी । नित्य -सुखराशि । भोगिती जे ॥८५४॥
बैसोनि सिद्धान्त - । रुप सिंहासनीं । राज्य त्रिभुवनीं । करिती जे ॥८५५॥
होवोनि कोकिळ । संतोषाच्या वनीं । गाती गोड गाणीं । स्वानंदे जे ॥८५६॥
विवेक -वृक्षाच्या । बैसोनियां बूडीं । ब्रह्मफळगोडी । चाखिती जे ॥८५७॥
तयां योगियांच्या । कुळीं पावे जन्म । पार्था , मोक्ष -काम । योगभ्रष्ट ॥८५८॥
जन्मतां चि मग । आत्मज्ञानोदय । तयालागीं होय । स्वभावें चि ॥८५९॥
सूर्याचा उदय । होतां चि गा देखें । तयाआधीं फांके । प्रभा जैसी ॥८६०॥
तैसी प्रौढत्वाची । न पाहतां वाट । न होतां पहांट । तारुण्याची ॥८६१॥
बाळपणीं च ती । तया योगभ्रष्टा । साच सर्वज्ञता । माळ घाली ॥८६२॥
मागील जन्मीं च । तयाची तों बुद्धि । पावलीसे सिद्धि । सर्वथैव ॥८६३॥
म्हणोनि तयाचें । मन चि तें आतां । प्रसवतें पार्था । सर्व विद्या ॥८६४॥
मग शास्त्रजात । आपोआप जाण । निघे मुखांतून । तयाचिया ॥८६५॥
देखें ऐसें जें का । पुण्यकुळीं जन्म । देव हि सकाम । जयासाठीं ॥८६६॥
जप -होमादिक । करिती साचार । पार्था , निरंतर । स्वर्गामाजीं ॥८६७॥
अमर हि भाट । होवोनि वानिती । मृत्युलोकाप्रति । जयासाठीं ॥८६८॥
ऐसें जें का पुण्य । पावन उत्तम । तें तो पावे जन्म । योगच्युत ॥८६९॥
पूर्वाभ्यासेन तेनैव ह्रियते ह्यवशोऽपि सः ।
जिज्ञासुरपि योगस्य शब्दब्रह्मतिवर्तते ॥४४॥
मागिलिया जन्मीं । आयुष्याच्या अंतीं । प्राप्त झाली होती । सद्‌बुद्धि जी ॥८७०॥
पुढिलिये जन्मीं । मग तया ती च । पुन्हां लाभे साच । नित्य नवी ॥८७१॥
आधीं च पायाळू । आणि भाग्यवान् । वरी दिव्यांजन । घाली डोळां ॥८७२॥
मग जैसा देख । पाताळींचें धन । कौतुकें तो जाण । धनंजया ॥८७३॥
तैसे जे कठिण । गूढ अभिप्राय । किंवा जें प्रमेय । गुरुगम्य ॥८७४॥
तयाच्या बुद्धीस । प्रयत्नावांचोन । सहजें संपूर्ण । आकळे तें ॥८७५॥
इंद्रियें प्रबळ । सर्वथा तीं जाण । मनाच्या आधीन । होती मग ॥८७६॥
प्राणामाजीं मन । एकवटे पूर्ण । मिळों लागे प्राण । शून्यालागीं ॥८७७॥
ऐसा योगाभ्यास । स्वभावें चि होय । नेणों कैसा काय । धनंजया ॥८७८॥
आणि तयाचिया । मनो -मंदिरांत । येवोनि रहात । समाधि ती ॥८७९॥
देखें आदिमाया -। भवानी -गौरव । जणूं तो भैरव । योगपीठीं ॥८८०॥
किंवा जणूं काय । वैराग्य -सिद्धीचा । अनुभव साचा । प्रकटला ॥८८१॥
ना तरी संसार । मोजण्याचें माप । साहित्याचें द्वीप । योगाचिया ॥८८२॥
देखें धनंजया । सुगंधें चि साचें । जैसें चंदनाचें । घ्यावें रुप ॥८८३॥
तैसा संतोषाचा । घडिला तो येथ । साधकावस्थेंत । असोनि हि ॥८८४॥
दिसे सिद्धांचिया । समुदायांतून । जणूं निवडून । काढिला कीं ॥८८५॥
प्रयत्नाद्यतमानस्तु योगी संशुद्धकिल्बिषः ।
अनेकजन्मसंसिद्धस्ततो याति परां गतिम् ॥४५॥
वर्षे कोटयवधि । सहस्त्र जन्मांचे । प्रतिबंध साचे । ओलांडोनि ॥८८६॥
तरोनि संसार । आत्मसिद्धि -तीर । गांठलें साचार । तयानें तें ॥८८७॥
म्हणोनियां साध्य । तयालागीं होती । सर्व साधनें तीं । आपोआप ॥८८८॥
ऐसा तो साधक । मग अनायासें । राज्यावरी बैसे । विवेकाच्या ॥८८९॥
विचाराचा वेग । होवोनिया स्थिर । विवेक माघार । घेई जेथें ॥८९०॥
तेथें स्वरुपीं त्या । मग पार्था पाहें । साधक तो राहे । जडोनियां ॥८९१॥
तेथें मनोमेघ । जातसे विरोन । सरे वारेपण । वार्‍याचें हि ॥८९२॥
आणि आकाश हि । आपुल्या चि ठायीं । मुरोनियां जाई । पूर्णपणें ॥८९३॥
ॐकाराचा माथा । बुडोनियां जात । ऐसें शब्दातीत । सुख लाभे ॥८९४॥
म्हणोनि आधींच । बोला पडे मौन । ऐसी जी गहन । ब्रह्मस्थिति ॥८९५॥
अमूर्त सकळ -। गतींची जी गति । तियेची तो मूर्ति । स्वयें होय ! ॥८९६॥
जन्मजमान्तरीं । तयानें साचार । झाडियेला केर । विक्षेपाचा ॥८९७॥
म्हणोनि हा जन्म । पावतां क्षणीं च । लग्न -घटि साच । बुडाली ती ॥८९८॥
पार्था , जैसें अभ्र । विरोनियां जातां । पावे तद्रूपता । आकाशीं तें ॥८९९॥
ब्रह्मस्वरुपाशीं । तैसें त्याचें लग्न । लागोनि अभिन्न । जाहला तो ॥९००॥
जेथोनियां विश्व । होतसे निर्माण । होतें पुन्हा लीन । स्वरुपीं ज्या ॥९०१॥
स्वर्ये तें स्वरुप । होवोनि तो राहे । विद्यमानें देहें । धनंजया ॥९०२॥
तपस्विभ्योऽधिको योगी ज्ञानिभ्योऽपि मतोऽधिकः ।
कर्मिभ्यश्चाधिको योगी तस्माद्योगी भवार्जुन ॥४६॥
धैर्य -बाहूवरी । ठेवोनि विश्वास । धरोनियां आस । वस्तूची ज्या ॥९०३॥
घालिती ते उडी । देखें कर्मनिष्ठ । पार्था प्रवाहांत । षट्‌कर्माच्या ॥९०४॥
किंवा प्राप्त व्हावी । वस्तु जी म्हणोन । कवच लेवोन । ज्ञानाचें गा ॥९०५॥
येथें ज्ञानीं जन । झुंजती निःशंक । रणांगणीं देख । प्रपंचाशी ॥९०६॥
किंवा तपस्वी ते । धरोनि जी चाड । जो का अवघड । तपोदुर्ग ॥९०७॥
चढावया जाती । जयाचा हि कडा । बहु निसरडा । निराधार ॥९०८॥
देखें भजकांसी । जें का भजनीय । यजन -विषय । याज्ञिकांचा ॥९०९॥
ऐसें सकळांसी । सर्वकाळीं होय । जें का पूजनीय । परब्रह्म ॥९१०॥
साधकांचे साध्य । स्वरुप निर्वाण । स्वयें तें आपण । जाहला तो ॥९११॥
म्हणोनि तो होय । कर्मनिष्ठां वंद्य । तपस्व्यांचा आद्य । तपोनाथ ॥९१२॥
जाणावयाजोगा । ज्ञानियांतें साच । धनंजया तो च । एक जगीं ॥९१३॥
जीव -परमात्मा -। संगम पावन । तेथें झालें लीन । मन ज्याचें ॥९१४॥
अर्जुना तो येथें । देहधारीं झाला । तरी लाभे त्याला । थोरवी हि ॥९१५॥
म्हणोनियां सांगे । सर्वदा मी तूर्ते । योगी होई चित्तें । पंडु -सुता ॥९१६॥
योगिनामपि सर्वेषां मद्बतेनान्तरात्मना ।
श्रद्धावान्भजते यो मां स मे युक्ततमो मतः ॥४७॥
इति श्रीमद्भगवद्भीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे षष्ठोऽध्यायः ॥६॥
जयालांगी देती । योगी ऐसें नांव । जाणावा तो देव । देवांचा हि ॥९१७॥
तो चि माझें सुख । सर्वस्व निधान । स्वभावें तो प्राण । असे माझा ॥९१८॥
पाहें पार्था , भज्य । भजता भजन । आघवें साधन । भक्तीचें हें ॥९१९॥
जया योगियासी । स्वानुभव -बळें । मद्रूप । चि झालें । अखंडित ॥९२०॥
मग प्रेमभाव । परस्परांतील । वर्णितां येईल । बोलांमाजीं ॥९२१॥
नव्हे चि तो ऐसा । धनंजया , साच । एकरुपता च । तया आम्हां ॥९२२॥
तया ऐक्य -प्रेमा । साजेल उपमा । देह मी तो आत्मा । हीच एक ॥९२३॥
ऐसें भक्तरुपी । चकोराचा चंद्र । एक चि नरेंद्र । त्रैलोक्याचा ॥९२४॥
गुणाचा सागर । बोलिला श्रीपति । सांगे राजाप्रति । संजय तो ॥९२५॥
पार्थाचिया ठायीं । श्रवणाची आस्था । होती ती च आतां । दुणावली ॥९२६॥
प्रभु यादवेंद्रा । ऐसें कळों आलें । तेणें चित्त धालें । स्वभावें चि ॥९२७॥
आपुलें भाषण । यथार्थ ग्रहण । कराया दर्पण । पार्थ झाला ॥९२८॥
म्हणोनियां देव । आनंदाच्या भरें । आतां जें विस्तारें । निरुपील ॥९२९॥
तो चि आहे पुढें । प्रसंग रसाळ । जेथें प्रकटेल । शांतरस ॥९३०॥
सिद्धान्तबीजाचा । भरोनि ठेविला । मुडा उघडिला । जाईल तो ॥९३१॥
सत्त्वगुणाचा कीं । होवोनि वर्षाव । भरा आला भाव । श्रोतयांचा ॥९३२॥
तेणें आध्यात्मिक । तापाचीं ढेंकुळें । जातां चि सकळें । विरोनियां ॥९३३॥
चतुर भाविक -। चित्ताचे ते भले । वाफे सिद्ध झाले । अनायासें ॥९३४॥
अवधानरुप । पेरणीचा होय । सुवर्णसमय । त्या हि वरी ॥९३५॥
म्हणोनियां ज्ञान -। बीज पेरायातें । निवृत्तिनाथातें । इच्छा झाली ॥९३६॥
ज्ञानदेव म्हणे । सद्‌गुरुंनी भलें । मज चाडें केलें । कौतुकें चि ॥९३७॥
आणि मस्तकीं तो । ठेवोनियां हात । घातलें चाडयांत । बीज जणूं ॥९३८॥
म्हणोनि अंतरीं । होतां चि स्फुरण । जें जें मुखांतून । निघे माझ्या ॥९३९॥
तें तें सज्जनांसी । होईल प्रमाण । भरंवसा पूर्ण । ऐसा मज ॥९४०॥
असो हें समस्त । सांगेन प्रस्तुत । काय भगवंत । बोलिले तें ॥९४१॥
परि ते ऐकावें । मनाचिया कानीं । देखावें नयनीं । बुद्धीचिया ॥९४२॥
आपुल्या चित्ताचें । देवोनियां मोल । मग घ्यावे बोल । येथींचे हे ॥९४३॥
अवधानाचिया । हातें नेवोनियां । सोडावें हृदया -। माजीं ह्यांतें ॥९४४॥
करोनि संतुष्ट । जाणत्यांची मति । देतील हे शांति । स्व -हितासी ॥९४५॥
पूर्णावस्थेलागीं । होतील जीवन । जीवा सुखपूर्ण । करितील ॥९४६॥
आतां बोलतील । कौतुकें श्रीकृष्ण । सुंदर भाषण । अर्जुनाशीं ॥९४७॥
ज्ञानदेव म्हणे । बोल ते यथार्थ । ओंवीच्या छंदांत । सांगेन मी ॥९४८॥
इति श्री स्वामी स्वरुपानंदविरचित श्रीमत् अभंग -ज्ञानेश्वरी षष्ठोऽध्यायः ।
हरये नमः । हरये नमः । हरये नमः । श्रीकृष्णार्पणमस्तु ।
